In 2024 is het 100 jaar geleden dat Clarence ‘Captain’ Birdseye zorgde voor een revolutie in de voedingsindustrie, met zijn uitvinding van een commercieel levensvatbare methode om zeevruchten snel in te vriezen. Sindsdien zijn diepgevroren vis en zeevruchten niet meer weg te denken uit onze huishoudens. Captain Birds Eye ontpopte zich zelfs tot een huismerk in vele gezinnen.

Wie opgroeide in de Noord-Europese stedelijke gebieden zal zijn eerste hapjes vis en zeevruchten wellicht associëren met de figuur van kapitein Birdseye, bij ons bekend als kapitein Iglo, de olijke zeevaarder met zijn stralende gezicht dat ons toelacht van op de verpakking van diepgevroren vis, zoals fishsticks. Maar weinigen weten dat Birdseye – hoewel hij geen echte kapitein was – wel degelijk echt heeft bestaan.

Birdseye werd in 1886 geboren in New York City. Hij was de zesde van negen kinderen en staat vandaag bekend als de grondlegger van de moderne diepvriesindustrie. Hij vond een reeks koeltechnieken uit, waaruit de vriezer met dubbele band is ontstaan. Die stelde hij voor in 1925.

Deze ingenieuze methodiek wordt vandaag nog altijd vaak gebruikt. Die bestaat uit twee parallelle transportbanden: op de ene staan fragiele producten, zoals visfilets, terwijl de andere band in de tegenovergestelde richting loopt. Terwijl de banden bewegen, krijgen de producten koude lucht over zich heen. Zo worden ze snel diepgevroren, terwijl alle afzonderlijke producten hun specifieke eigenschappen behouden. Dit systeem biedt ook de flexibiliteit om vis en zeevruchten van verschillende vormen en formaten te verwerken.

De indrukwekkende technologie trok de aandacht van Goldman Sachs. In 1929 kocht hij het jonge bedrijf en de patenten van Birdseye voor 22 miljoen dollar. Na succesvolle testen bij consumenten in de VS kwam diepvriesvoeding halverwege de jaren 30 in steeds meer Amerikaanse keukens terecht. Al snel verspreidde diepvriesvoeding zich over de hele wereld.

Waarom diepgevroren vis zo belangrijk is

Hoewel diepvriestechnologieën intussen steeds gesofisticeerder zijn geworden, heeft Birdseye met zijn ontdekking geholpen om vis en zeevruchten beschikbaar te maken voor het grote publiek. De diepgevroren varianten bieden immers een aantal belangrijke voordelen voor de hele supply chain.

Dankzij Birdseye zijn heel wat zeevruchten het hele jaar door en overal ter wereld verkrijgbaar. Bovendien kunnen we ze makkelijk voor een langere periode bewaren. Zo kan de consument ze vlotter kopen en consumeren wanneer dat best past. Omdat diepgevroren zeevruchten minder vlug bederven, worden ze ook veel minder snel weggegooid. Dat maakt ze betaalbaarder dan hun verse tegenhangers en het is ook beter voor het milieu.

Een waaier aan invriesmethoden

Naast bandvriezen worden er vandaag drie andere belangrijke methoden gebruikt om vis en zeevruchten in te vriezen.

Bij snelvriezen wordt de temperatuur in korte tijd verlaagd tot -18 °C of lager, meestal door het product bloot te stellen aan zeer koude lucht of direct contact met een koelmiddel. Deze methode garandeert dat de producten heel snel worden ingevroren, zodat de versheid, textuur en smaak behouden blijven.

Bij plaatvriezen wordt het product tussen metalen platen geplaatst die tot vriestemperaturen zijn gekoeld. Dit is een efficiënte manier om de kwaliteit van delicate zeevruchten te behouden, omdat de schade aan de celstructuur tot een minimum wordt herleid.

Bij cryogeen invriezen worden de zeevruchten ondergedompeld in een bad van vloeibare stikstof of kooldioxide bij extreem lage temperaturen. Door dit snelle invriesproces worden er kleine ijskristallen gevormd, die ervoor zorgen dat de textuur en integriteit van het product behouden blijft.

Vis en zeevruchten ontdooien: do’s en don’ts

Het mag duidelijk zijn dat invriezen veel voordelen biedt. Wel moet je – behalve bij kant-en-klaarproducten zoals gepaneerde visfilets en fishsticks – de meeste diepgevroren vis eerst ontdooien voor je ze kunt klaarmaken.

In tegenstelling tot de andere stappen in de supply chain, is dat iets wat de consument meestal op zich neemt. Hierna volgen een paar handige tips om dit volgens de regels van de kunst te doen.

Wil je de vis of zeevruchten snel ontdooien, doe ze dan in een afgesloten plastic zak en dompel die onder in koud water. Ververs het water om het half uur, zodat het koud blijft. Dit werkt goed voor kleinere zeevruchten zoals garnalen of visfilets en duurt doorgaans 1 à 2 uur.

Je kunt vis of zeevruchten ook een nacht in de koelkast laten ontdooien. Zo blijven de textuur en smaak behouden. Dat vraagt natuurlijk wel wat planning.

Ontdooi zeevruchten liever niet op kamertemperatuur, dit kan de groei van bacteriën en bederf in de hand werken. Gebruik ook geen heet water of de microgolfoven om ze ontdooien, hierdoor kunnen vis en zeevruchten ongelijkmatig garen of rubberachtig worden.

Vries ingevroren vis of zeevruchten in elk geval nooit opnieuw in eenmaal ze zijn ontdooid, tenzij je ze eerst hebt gekookt.

De nalatenschap van Birdseye

Clarence Birdseye stierf in 1956. Hij was toen 69. Sindsdien is de sector van diepgevroren vis en zeevruchten sterk in opmars. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld wordt ongeveer een kwart van de vis en zeevruchten diepgevroren verkocht in de winkels. Naarmate de vriestechnieken verbeteren, worden die producten ook steeds geloofwaardiger als alternatief voor verse vis.

Invriezen is niet enkel een manier om afval te verminderen en de producten vers te houden, de techniek wordt ook steeds waardevoller op het vlak van duurzaamheid. Diepgevroren vis en zeevruchten kunnen immers over lange afstanden worden vervoerd in een containerschip, terwijl veel verse producten over de hele wereld worden overgevlogen, wat zorgt voor een veel grotere CO2-voetafdruk.

Sinds de uitvinding van Clarence Birdseye is de wereld enorm veranderd en ook de voordelen van diepgevroren vis en zeevruchten zijn geëvolueerd. Toch hebben we alle recht en reden om zijn werk ook vandaag nog te vieren.